Jeanne Bieruma Oosting wordt deze zomer geëerd met vijf exposities en een biografie

Gedreven en gepassioneerd als kunstenaar, krachtig en kwetsbaar als mens. Dat was kunstenaar Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994). Zij liet niemand die haar ontmoette, onverschillig. Museum Belvédère in Heerenveen-Oranjewoud belicht enkele facetten van haar oeuvre. De nadruk ligt op de baanbrekende grafiek uit haar Parijse periode.

Museum Belvédère is verguld met de tentoonstelling die uit ongeveer veertig litho's en schilderijen bestaat en - samen met vier exposities in andere musea - onderdeel is van De zomer van Jeanne. 'Wij richten ons zowel op kunstenaars die een relatie hebben met de noordelijke provincies, als op hun buitenlandse geestverwanten', vertelt assistent-conservator Susan van den Berg enthousiast. 'Daarbinnen past het werk van Jeanne, een echte wereldburger, uitstekend. Haar wieg stond in Friesland, haar carrière kreeg vleugels in Parijs. Ze was zoals ze zelf zei: Latijns van geest en Fries van lichaam. Ofwel een Frieçaise.' Om haar grafiek, olieverfschilderijen, aquarellen en werken op papier te maken, moest Oosting vaak 'stoeien met de muzen'.

Naast Oostings Parijse grafiek, die vaak duister, ja zelfs morbide van toon en onderwerp is, belicht de tentoonstelling nog andere aspecten van haar veelzijdige en omvangrijke oeuvre. Dat is de kleurrijke grafiek die ze later in haar leven maakte en de werken die een link hebben met haar Friese jeugd. En heel uniek, grafiekmap Chairs die uit Oostings Parijse periode (1929-1940) dateert, wordt voor het eerst, na negentig jaar, weer als geheel gepresenteerd.

De tien vrijmoedige vrouwennaakten zorgden destijds voor ophef. Veel mannelijke critici vonden dat een vrouw dergelijke kunst niet behoorde te maken. Zij waren meer te spreken over haar kleurrijke stillevens, boeketten en interieurs. Van den Berg: 'Chairs maakt deel uit van een genereuze schenking die wij kregen van een echtpaar dat ons museum een warm hart toedroeg.'

Veldslag
Niet alleen tegen de seksevooroordelen van de kunstkritiek moet Oosting strijden. Ook met haar adellijke, steenrijke Friese familie levert zij menige veldslag. En dan speelt de zwakke positie van de vrouw haar nog parten. Hoe dapper zij vecht en er uiteindelijk in slaagt om professioneel kunstenaar te worden, staat in de biografie Geen tijd verliezen; Jeanne Bieruma Oosting 1898-1994, die Jolande Withuis recent schreef. Zie artikel ‘Jeanne Bieruma Oosting. Geen tijd verliezen’ in Residence 6, 2022. Ook laat Withuis met veel oog voor details zien, hoe cruciaal de Parijse periode is voor Oostings ontwikkeling als mens en kunstenaar. Wonend in een huurkamer waar de luizen over de wand kruipen en het sanitair uit een hurktoilet op de gang bestaat, dompelt Jeanne zich gretig onder in de mondaine en verloederde werelden waaruit Parijs bestaat. Een stad van winnaars en verliezers. Oosting komt er artistiek tot grote bloei.

Om haar vermeende hiaten in haar opleiding tot kunstenaar te dichten, gaat Jeanne tekenlessen volgen. Dat doet zij bij Mariette Lydis, verguisd om haar lesbische levenswijze en befaamd om haar vrouwennaakten. Etsen leert Oosting van Stanley William Hayter, een godheid in de wereld van de grafiek, over wie zij zich lyrisch uitlaat.

Grafiek wordt voor Oosting hét middel om de contrasten die Parijs heeft, uit te drukken. Zij verbeeldt het bruisende uitgaansleven met zijn theatervoorstellingen, maar ook het naargeestige nachtleven met de talloze bordelen. Haar etsen worden, zoals Withuis het uitdrukt, 'bevolkt door waanzinnige, hallucinerende, rouwende, verlaten en vergeten vrouwen die in krachtige lijnen zijn neergezet.' 'Vernieuwend door de aanpak, het sublieme vakmanschap en de gedurfde thematiek', juicht de ene criticus. 'Abject voor een vrouwelijke kunstenaar', zegt een ander. Maar Jeanne zag zichzelf juist omgekeerd: als een kunstenaar die toevallig een vrouw is.

Chairs
Vooral grafiekmap Chairs uit 1931 roept tegengestelde reacties op. Deze bestaat uit tien prenten van robuuste, naakte vrouwen in een kale hotelkamer. Oosting heeft ze rauw en frontaal afgebeeld. Niet zoet of verleidelijk, ofwel zonder 'mannelijke blik'. Van den Berg: 'Dat was baanbrekend. De vrouwen, geen schildersmodellen, zijn bezig met intieme alledaagse dingen, zoals het omdoen van een jarretelgordel of het aantrekken van een kous. Of ze zitten in een openvallende bontjas op een barkruk. Jeanne's werk kent een grote gelaagdheid. Die grote voorliefde voor het duistere was voor mij een enorme verrassing.'

De titel van de grafiekmap is weinig poëtisch: Chairs is het Franse woord voor 'vlees' en wordt in het Nederlands vertaald als 'Lichamen'. Het motto is dromerig:     

                  Mijn lieveling was naakt,

                  en om mijn hart te winnen

                  Had ze alleen haar klinkende juwelen aan:

                  Zij was door die zo rijke tooi niet te weerstaan.

Deze beroemde dichtregels van de Franse dichter Charles Baudelaire behoren tot de mooiste liefdespoëzie die er bestaat. De opdracht in piepkleine letters: Dédié à R.W.W. is daarentegen zowel romantisch als tragisch. Want achter deze initialen gaat kunstenaar Roline Wichers Wierdsma schuil, een onbeantwoorde liefde van Oosting, die zowel verhoudingen met vrouwen als mannen heeft. Susan van den Berg: 'Jeanne's grafiek neemt binnen haar oeuvre een aparte positie in. Het is mooi dat veel van onze grafiekmappen in hun geheel bewaard zijn gebleven. De meeste  reeksen vallen namelijk uiteen bij erfenissen of verkoop.

Maar het mooist vind ik Méditation Triste uit de map Les Solitudes. Hierop heeft Jeanne met veel gevoel een vrouw afgebeeld, die alleen in het maanlicht op een bankje zit, in een donker park. Zij straalt een en al weemoed uit. Zie je hoe Jeanne met het licht en donker speelt?' Het is een metafoor voor haar eigen leven.

Het hele artikel over Jeanne Bieruma Oosting lees je in Residence 6, 2022. Hier te bestellen. 

Bij de expositie verschijnt de publicatie: Jeanne Bieruma Oosting - 'Stoeien met de muzen'. 60 pagina’s, rijk geïllustreerd en met teksten van Susan van den Berg en Jolande Withuis. Verkrijgbaar in Museum Belvédère, online en in de museumwinkel. € 15,00